Rozważania na temat malarstwa - skandalista Henri Gervex

Henri Gervex (1852-1929), francuski malarz urodzony w Paryżu, studiował malarstwo w Cabanel, Brisset i Fromentin. W zasadzie był malarzem akademickim, chociaż ulegał też wpływowi impresjonizmu. Jego wczesne prace należały prawie wyłącznie do mitologicznego gatunku, który posłużył jako pretekst do malowania nago, ale nie zawsze w najlepszym smaku. Nie będą jednak przytaczał tutaj jego biografii lecz przybliżę dwa jego największe dzieła, z których jest on znany i które mają swoją ciekawą historię. Pierwszy obraz to jego słynna "Rolla" z 1878 roku, natomiast drugi, o którym chciałbym coś powiedzieć to płótno o nazwie "Dr Pan at the Salptrihre (Przed operacją)" z 1887r.
Skandaliczna "Rolla".

Rolla, 1878 r., olej na płótnie, 175 na 220 cm, Musée d'Orsay, Paris, France 

Wiosną 1878 roku, na miesiąc przed inauguracją słynnego "Salon de Paris", "Rolla" została brutalnie wyłączona z imprezy przez administrację salonu Beaux-Arts. Trzeba jednak przyznać, że Henri Gervex był już wtedy dość znanym malarzem a w wieku zaledwie 26 lat, miał już nawet medal na tym Salonie, więc teoretycznie mógł odstąpić od wystawienia obrazu do oceny przez jury, przed jego prezentacją na Salonie. Ale tym razem postanowił inaczej a władze, w nieoczekiwany sposób uznały scenę za "niemoralną". Więc co w niej takiego było, że wybuchł skandal! Gervex znalazł inspirację malarską do "Rolli" w poemacie Alfreda de Musset (1810-1857), opublikowanym w 1833 roku. Tekst ten opowiada losy młodego przedstawiciela burżuazji, rozpustnika i kobieciarza, niejakiego Jacquesa Rolla, żyjącego w lenistwie i rozpuście. Właśnie spotkał się on z nastoletnią Marią, która trudni się prostytucją aby uciec od nędzy. Widzimy go więc tutaj po upojnej nocy, jak patrzy na śpiącą kochankę i ... chce ze sobą skończyć! Stojąc przy oknie, zwrócił więc oczy w kierunku śpiącej jeszcze dziewczyny i postanowił popełnić samobójstwo za pomocą trucizny. I tyle. Jeśli scena ta została uznana za nieprzyzwoitą, to nie ze względu na nagość Marie, która w żaden sposób nie odbiegała od kanonu aktów w tych czasach. Dla żyjących wówczas paryżan odbiór tej sceny był o dziwo zgoła inny. Artysta chciał podobno w ten sposób zwrócić uwagę współczesnych, na problem płytkości życia. Układ zrzuconych elementów garderoby, tj. sukni, pończoch, gorsetu, leżącego nań cylindra ma znaczenie symboliczne. Istotnie, rozmieszczenie i charakter rozłożonej odzieży jasno wskazuje na intencje Marii i jej statusu jako prostytutki. Ponadto, laska (postrzegana jako symbol falliczny) wyłaniająca się z fałdów odzieży jest przedstawiona jako metafora stosunku płciowego. Ale już człowiek przedstawiony w rozpiętej koszuli (co właśnie nie zostało uznane za całkowicie grzeczne, w odróżnieniu od mężczyzn, których nagie torsy można było zobaczyć na wielu obrazach w 19 wieku) zaszokował krytyków. Dziwne, że dla Paryża z "Moulin Rouge" i otaczającymi go niezliczonymi burdelami i pokojami na godziny, taka dosłowność wydawała się niedopuszczalna! Skąd my to znamy? W czystej postaci hipokryzja. Po wykluczeniu obrazu z Salonu, Gervex wcale nie zniechęcił się i jego "Rolla" była wystawiana przez trzy miesiące, ale w galerii pewnego paryskiego handlarza dziełami sztuki, która bardzo szybko stała się jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc w mieście. Skandal ten, w dużej mierze rozdmuchany przez gazety, przyciągnął do obrazu tłumy ludzi. Wiele lat później, w wywiadzie opublikowanym w 1924 roku, Gervex miał przyjemność przypomnieć, że w obejrzeniu jego dzieła brał udział "nieprzerwany korowód odwiedzających". Rzeczywiście, obraz ten na żywo robi niesamowite wrażenie i jest ogromny. Miałem szczęście oglądać go na żywo w 2007 roku, w Muzeum d'Orsay w Paryżu. Ciekawe, że w internecie można znaleźć informację, że obraz ten znajduje się Muzeum w Bordeaux i tam właśnie jest jego stałe miejsce ekspozycji. Ale ja widziałem go w d'Orsay! Może był wypożyczony? albo to była kopia!? Może ktoś coś o tym wie więcej?

Drugie dzieło Gervex to obraz zatytułowany "Dr Pan at the Salptrihre" (Przed operacją). 

Przed operacją, 1887 r., Olej na płótnie, 242 na 188 cm. Musée d'Orsay, Paris, France

Tytuł "Przed operacją" jest to skrót dla rzekomo bardziej poprawnego tytułu obrazu, który jest znany również jako "dr Pean Nauczanie odkrycie Kompresja naczyń krwionośnych w St Louis Hospital". Obraz przedstawiony został w Salon de la Société des Artistes Français w 1887 roku i był uważany przez niektórych współczesnych krytyków jako nowoczesna wersja słynnej "Lekcji anatomii doktora Tulpa" Rembrandta. Podobnie jak jego sławny poprzednik, Gervex pokazuje słynnego lekarza otoczonego przez swoich asystentów i jego uczniów pochylających się nad przedmiotem operacji, czyli półnagą kobietą, która leży na stole operacyjnym, na pierwszym planie. Jednak w odróżnieniu od swojego starszego odpowiednika, Gevrex wybrał tutaj dynamiczną kompozycję, która pozwoliła mu pokazać bardziej szczegółowo fizyczne otoczenie stołu a także umożliwiła w powodzi intensywnego światła wyolbrzymić dramatyczny aspekt całej sceny. Zamiast statycznego układu Rembrandta, celowo został wybrany dynamiczny układ z przesuniętym centrum kompozycji, co pogłębiło postawę i ruchy bohaterów, którzy są ze sobą połączeni w złożoną sieć gestów i spojrzeń. Malarz wprowadził także zestaw narzędzi chirurgicznych, które zostały ułożone na białym obrusie w dolnej lewej części pierwszego planu, jako wyróżnik najnowszego postępu naukowego. Temat w sam raz dla artystów lekarzy z gatunku "zimny chirurg". No i ciekawe jest tylko, czy ten gość, który siedzi i pochyla się nad lewą piersią pacjentki i trzyma ją za nadgarstek, to mierzy jej tętno czy liczy jej na głos barany dla celów narkozy? Bo zegarka u niego nie widzę...ale za to ściągę z listą baranów tak. Może ktoś wie?