Rozważania na temat malarstwa - sekrety Luwru

"Miłość to sztuka, a sztuka im staranniej jest wyreżyserowana, tym lepsza". 

/David/

"Człowiek obdarowany został mową po to, aby ukryć swoje myśli".

"Deficyt: to jest to co się ma, mając mniej, niż gdyby się nie miało nic".

"Nie mówcie nigdy źle o sobie; wasi przyjaciele powiedzą zawsze wystarczająco dużo". 

/Talleyrand/

Dzisiaj trochę informacji o dwóch tytanach epoki napoleońskiej. Wielkim malarzu Jacques-Louisie Davidzie i współczesnym jemu francuskim dyplomacie, ministrze spraw zagranicznych Francji, biskupie Autun, księciu Benewentu i mecenasie sztuki oraz ... biologicznym ojcu? sztandarowego malarza francuskiego romantyzmu Eugena Delacroix'a, czyli księciu Charlesie-Maurice de Talleyrand-Périgordzie. Ze względu na fakt, że miałbym co pisać o obu przynajmniej do końca tego roku, zatrzymam się więc na jednym ciekawym fakcie, ale łączącym pośrednio obie te postacie. 

Będzie to monumentalny obraz Davida pod tytułem "Koronacja Napoleona" (nazwa pierwotna "Konsekracja cesarza Napoleona I i Koronacja cesarzowej Józefiny w katedrze Notre-Dame de Paris", 2 grudnia 1804). Na wstępie lakoniczna notka biograficzna o artyście. Jacques-Louis David (ur. 30 sierpnia 1748 w Paryżu, zm. 29 grudnia 1825 w Brukseli), francuski malarz, główny reprezentant klasycyzmu, nadworny malarz Napoléona Bonaparte. Uważany był za filar sztuki oświecenia i oficjalnego artystę rewolucji francuskiej. Namalował m.in. obraz, który uznawany był jako symbol rewolucji francuskiej – "Przysięgę Horacjuszy". W 1804 roku Napoleon mianował go nadwornym malarzem i z tego okresu pochodzą główne dzieła Davida: "Portret konny Napoleona na górze św. Bernarda" , "Le sacre" (Koronacja Napoleona) (1805-1807)), portret Napoleona w stroju koronacyjnym i "Rozdział orłów w 1810 r.". Interesujący jest również fakt, że obraz ten występuje na raz aż w dwóch różnych miejscach! W Muzeum w Luwrze i w Wersalu. Sam je widziałem. Czyli jest zdublowany! 

Koronacja Napoleona z Luwru (fragment)

Koronacja Napoleona z Wersalu (fragment)

Obraz powstał na zamówienie Napoleona i miał uwiecznić ceremonię koronacji, która odbyła się 2 grudnia 1804 roku w Katedrze Notre-Dame. David był uczestnikiem ceremonii, podczas której stworzył liczne rysunki przygotowawcze do późniejszego obrazu. Prace nad obrazem David rozpoczął 21 grudnia 1805 roku w dawnej kaplicy Kolegium Cluny, w pobliżu Sorbony, która służyła mu jako tymczasowy warsztat. W tworzeniu dzieła pomagał mu jego uczeń Georges Rouget. Ostatni szlif artysta położył w listopadzie 1807 roku. Od 7 lutego do 21 marca 1808 roku praca była wystawiona w Salonie. Do 1819 roku obraz był własnością malarza, po czym dzieło zawieszono w Muzeum Królewskim, gdzie znajdowało się do 1837 roku. Następnie, na rozkaz króla Ludwika Filipa, obraz przeniesiono do Wersalu, a w 1889 roku do Luwru.

Pierwotnie artysta planował stworzenie cyklu czterech obrazów, opowiadających o całym wydarzeniu historycznym. Jednak ostatecznie postanowił uwiecznić moment koronacji cesarzowej Józefiny przez Napoleona, już z koroną na głowie. Wybór tej sceny spowodowany był prawdopodobnie chęcią uniknięcia przedstawienia rzeczywistego kontrowersyjnego aktu samokoronacji imperatora w obecności papieża. 

szkic Davida do Koronacji Napoleona

Obraz ten, dzięki wierności odtworzonej sceny, uważany jest za dokument historyczny, choć niektóre osoby na nim przedstawione w rzeczywistości nie były obecne podczas koronacji.

Niektóre przedstawione na obrazie postacie to:

1. Napoleon (1769–1821) – przedstawiony na podobieństwo cesarzy rzymskich; stoi, trzymając koronę.

2. Józefina (1763–1814) – żona Napoleona; klęczy i przyjmuje koronę z rąk męża, a nie jak to było w zwyczaju z rąk papieża.

3. Maria Letizia Ramolino (1750–1836) – matka Napoleona. David umieścił ją na trybunach w wyeksponowanym miejscu, przez co wydaje się być ważniejszą personą niż papież. W rzeczywistości matka nie brała udziału w ceremonii na znak protestu przeciw zatargowi Napoleona z jego bratem Józefem. Maria poprosiła malarza, by umieścił ją i syna na obrazie, za co Napoleon był wdzięczny mistrzowi.

4. Louis Bonaparte (1778–1846) – brat Napoleona, późniejszy król Holandii.

5. Joseph Bonaparte (1768–1844) – starszy brat Napoleona, który nie uczestniczył w ceremonii z powodu kłótni z cesarzem.

6. Młody Napoleon Karol Bonaparte (1802–1807) – syn Louisa Bonaparte i Hortensji de Beauharnais.

7. Siostry Napoleona.

8. Charles François Lebrun (1739–1824) - książę Placencji, był generalnym gubernatorem Holandii, zasłynął jako tłumacz: Iliady Homera.

9. Jean Jacques Régis de Cambacéres (1753–1824) - książę Parmy, prawnik, drugi Konsul, przewodniczący komisji kodyfikacyjnej powołanej do opracowania Kodeksu Napoleona, który do dnia dzisiejszego jest fundamentem prawa francuskiego.

10. Louis-Alexandre Berthier (1753–1815) – trzyma glob zwieńczony krzyżem, książę Neuchâtel i Wagram, diuk Valengin, Marszałek Francji.

11. Joachim Murat (1767–1815) – marszałek cesarstwa, król Neapolu od 1808 roku, brat szwagra Napoleona i mąż Karoliny Bonaparte.

12. Papież Pius VII – otoczony przez dostojników duchownych, aby nie narażać nowej równowagi między Kościołem a państwem, papież zgodził się uczestniczyć w koronacji.

13. Malarz Jacques-Louis David na trybunach w pozycji piszącej.

14. Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord (1754–1836) – wielki szambelan od 11 lipca 1804, który przeszedł do historii jako zręczny, cyniczny i bezwzględny dyplomata. Stanowił najdoskonalsze wcielenie typowego dla swej epoki pragmatyka, amoralnego polityka i męża stanu, choć inni widzą w nim żarliwego patriotę niezmiennie walczącego o francuską rację stanu, mimo zmieniających się okoliczności. W obiegowej opinii Francuzów stał się symbolem wiarołomstwa i politycznego cwaniactwa. Jego zachowanie było krytykowane przez wielu wybitnych ludzi kultury i sztuki (m.in. Victora Hugo, Stendhala, Balzaca). Podczas mianowania Talleyranda na swojego ministra, Napoleon Bonaparte miał powiedzieć do niego "Jesteś łajnem w jedwabnych pończochach". Za to kiedy był już ministrem, Talleyrand powiedział do księcia de Ligne, – Mówią mi, że od siedmiu lat zdradzam cesarza! – Dopiero od siedmiu? 

Mimo to jest do dzisiaj ceniony ze względu na swoje niewątpliwe osiągnięcia dla dobra kraju, np. w czasie kongresu wiedeńskiego (na którym Francja uchodziła przecież przed rozpoczęciem obrad za kraj pokonany! a jednak zachowała swoje terytorium z 1789 roku a dodatkowo Talleyrand wmówił zwycięskim mocarstwom, że rządzona teraz przez burbonów po upadku Napoleona Francja, należy również do kolalicji zwycięzców). Wizerunek Talleyranda na obrazie Davida jest jednym z bardzo nielicznych jakie się wogóle zachowały. Poniżej zdjęcie fragmentu obrazu z profilem księcia zrobione przeze mnie w Luwrze.

I jeszcze na zakończenie. Po upadku Napoleona, David musiał uchodzić wygnany z Francji jako „królobójca”, osiadł więc w Brukseli (1816) i tam dalej malował, wiek jednak sprawił, że dzieła te nie dorównują już poprzednim. Jacques Louis David pozostawił ponad 400 uczniów, z których najwybitniejszymi byli: Gros, Gerard, Drouais, Girodet, Ingres, Rude, Isabey, Granet; z Polaków m.in. Antoni Brodowski. Wywarł też decydujący wpływ na malarstwo francuskie i belgijskie XIX. w.